Ten wpis nie jest aktualny. Aby dowiedzieć się więcej o przewłaszczeniu polecamy nasze artykuły:
oraz
Przewłaszczenie na zabezpieczenie to dosyć złożona konstrukcja prawna łącząca w sobie zabezpieczenie wierzytelności i przeniesienie własności rzeczy ruchomej. Może być stosowana zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne, ale jej niedoprecyzowanie w polskich przepisach sprawia, że jest rozwiązaniem mało popularnym.
Jak działa przewłaszczenie na zabezpieczenie?
Z przewłaszczeniem na zabezpieczenie mamy do czynienia wtedy, kiedy dłużnik przenosi własność rzeczy ruchomej lub nieruchomości na swojego wierzyciela, najczęściej nie wydając samej rzeczy i pozostając jej użytkownikiem. Po spłacie zobowiązania, wierzyciel dokonuje odwrotnej operacji i przenosi własność rzeczy ruchomej z powrotem na (byłego już) dłużnika. Rzecz ruchoma w przypadku prawidłowego wykonania umowy dwukrotnie zmienia właściciela, choć nie ma wymagania, by faktycznie została choćby ruszona z miejsca.
W jaki sposób wykorzystuje się przewłaszczenie na zabezpieczenie?
Przede wszystkim przewłaszczenia na zabezpieczenie dokonuje się w celu zabezpieczenia pożyczki gotówkowej (bardzo rzadko kredytu gotówkowego, ale istnieje taka możliwość). Wówczas w momencie zawierania umowy, pożyczkobiorca przekazuje prawo własności rzeczy ruchomej o odpowiedniej wartości pożyczkodawcy. Mogą to być np.: samochód osobowy, sprzęt elektroniczny, maszyna (jeśli pożyczkobiorcą jest zakład produkcyjny) i inne. Najczęściej w Polsce spotyka się przewłaszczenie nieruchomości lub przewłaszczenie samochodu. Ta forma zabezpieczenia jest bowiem wykorzystywana najczęściej w przypadku pożyczek na wysokie kwoty.
Czasami dokonuje się faktycznego przekazania rzeczy, częściej pozostaje ona jednak do ograniczonej dyspozycji dłużnika. Po spłacie wierzytelności, pożyczkodawca przenosi z powrotem własność na pożyczkobiorcę. Jeśli natomiast ten nie spłaci długu – wierzyciel zachowuje prawo własności i może odebrać dłużnikowi posiadanie przedmiotu.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie bywa także wykorzystywane jako alternatywa dla transakcji sprzedaży. Obie strony umawiają się wówczas, że dłużnik nie będzie spłacał zaciągniętego zobowiązania, a po upływie terminu spłaty, wierzyciel zabierze należącą już teraz do niego rzecz. Warto podkreślić, że jest to proceder nielegalny. Jeśli stronom zostanie udowodnione, że ukryły sprzedaż pod formą przewłaszczenie na zabezpieczenie, będą odpowiadać za przestępstwo skarbowe. Mimo ryzyka, takie sytuacje wciąż się zdarzają.
Dlaczego przewłaszczenie na zabezpieczenie opłaca się wierzycielowi, ale nie zawsze dłużnikowi?
Przewłaszczenie jest przeniesieniem własności, a swoją własność odzyskać znacznie łatwiej niż wyegzekwować wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym. Jeśli dłużnik nie spłaci zobowiązania, a nie będzie chciał oddać rzeczy (która zgodnie z umową jest własnością wierzyciela), to zostanie mu ona odebrana przez policję. Sam dłużnik z kolei zostanie oskarżony o podobne do kradzieży przestępstwo przywłaszczenia mienia. Dla wierzyciela przewłaszczenie na zabezpieczenie jest więc bardzo bezpieczną formą zagwarantowania zwrotu należności. Zwłaszcza, że zazwyczaj przewłaszczona nieruchomość, samochód czy inne przedmioty są warte więcej niż wynosi należność dłużnika.
Sprawa wygląda inaczej z perspektywy dłużnika. Choćby dlatego, że zazwyczaj prawa własności nie powracają do dłużnika automatycznie, nawet jeżeli ten spłaci zobowiązanie. Cała procedura może się przeciągnąć, a w niektórych przypadkach, konieczne bywa założenie kosztownej i czasochłonnej sprawy cywilnej.
Wątpliwości prawne i praktyczne
Przewłaszczeni na zabezpieczenie to nazwa zwyczajowa umowy, która nie jest wprost opisana w kodeksie cywilnym. Nie ma więc żadnych zasad kształtujących jej zapisy. Strony mogą określić je dowolnie, co rodzi ryzyko nadużyć w przypadku gdy jedną ze stron jest podmiot profesjonalny. Takie „umowy nienazwane” są jak najbardziej legalne, ale nieraz trudne do interpretacji i zrozumienia bez profesjonalnego wsparcia prawnego.
Teoretycznie nie ma nawet zakazu wykorzystania przewłaszczenia na zabezpieczenie wobec nieruchomości, ale pod tym względem Sąd Najwyższy wydawał sprzeczne opinie. Uznanie przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie mogłoby by być wyłomem w dosyć hermetycznych przepisach dotyczących obrotu nieruchomościami.
Aktualizacja 2022: Umowa dotycząca przewłaszczenia wciąż pozostaje kontrowersyjna – w dużej mierze ze względu na brak przepisów, które w 100% by ją regulowały. Dotyczy to przede wszystkim praw i obowiązków, które posiadają obie strony. Warto jednak zauważyć, że w 2020 wprowadzono artykuł 378 k.c. w myśl którego istnieją przypadki, w których umowa przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie może zostać unieważniona. Dotyczy to na przykład przeznaczenia nieruchomości (na cele mieszkaniowe) czy bardzo wysokiej jej wartości w zestawieniu z wysokością długu. Regulacja ta nie dotyczy innych sytuacji – na przykład przewłaszczenia samochodu – a unieważnienie takiej umowy wciąż jest bardzo trudne.
W przypadku, w którym wierzyciel decyduje się zgodzić na przewłaszczenie, powinien dopilnować, aby umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie, jaką podpisze, była jasna i nie zawierała niekorzystnych dla niego zapisów. Dobrą drogą może być konsultacja z prawnikiem. Na taką formę zabezpieczenia dłużnik powinien decydować się wyłącznie, jeżeli wszystkie warunki zostaną omówione i wyjaśnione, a podpisana umowa nie zawiera żadnych niejasności. W Funduszu Hipotecznym Yanok zazwyczaj stosujemy zabezpieczenie na nieruchomości, w ramach którego dokonywany jest wpis do Księgi Wieczystej – znacznie lepiej uregulowane prawnie. W przypadku dokonywania przewłaszczenia, umowa konstruowana jest w sposób zabezpieczający zarówno interesy dłużnika, jak i Funduszu. W trakcie trwania umowy nieruchomość, będąca przedmiotem przewłaszczenia, może być wciąż użytkowana przez Pożyczkobiorcę. Po spłacenie zobowiązania dłużnik odzyskuje prawa własności.
Alternatywy dla przewłaszczenia na zabezpieczenie
Wierzytelności można zabezpieczyć na wiele różnych sposobów, także wykorzystując w tym celu rzeczy ruchome lub nieruchomości. Znacznie lepiej opisanymi w przepisach prawa polskiego instytucjami są np.:
- Zastaw a przewłaszczenie – zastaw (zazwyczaj na rzeczy ruchomej) może wydawać się w swoich zasadach podobnym zabezpieczeniem do przewłaszczenia. Polega na tym, że zastawnik oddaje rzecz zastawcy (lub osobie trzeciej).
- Hipoteka a przewłaszczenie – hipoteka jest najczęściej stosowaną formą zabezpieczenia, zwłaszcza przez banki – i uważana jest za dużo bezpieczniejszą niż przewłaszczenie.W bardzo wielu przypadkach metodą uzyskania finansowania może być też leasing lub leasing odwrócony.
Wszystkie te alternatywy są dokładnie opisane w przepisach, ale też znacznie bardziej popularne w obrocie rynkowym. Uregulowania prawne minimalizują ryzyko, że nieuczciwie skonstruowana umowa stanie się polem do nadużyć. Z kolei popularność tych rozwiązań sprawia, że łatwiej porównać opinie o stosujących je pożyczkodawcach.
Czy przewłaszczenie na zabezpieczenie powinno być wykorzystywane w celu zabezpieczenia wierzytelności?
Według polskiego prawa strony mogą zawrzeć każdą umowę, która nie jest zakazana. W wyjątkowych przypadkach przewłaszczenie na zabezpieczenie jest rozwiązaniem sensownym i pożytecznym dla obu stron. Są jednak łatwiejsze sposoby na osiągnięcie analogicznego celu, a przede wszystkim takie, które zostały lepiej opisane w przepisach, głównie w Kodeksie Cywilnym. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie jest nienazwana, a w związku z tym podlega jedynie ogólnym przepisom prawa cywilnego.
Zwłaszcza dla dłużnika bezpieczniejsze więc będzie innego sposobu zabezpieczenia zobowiązania. Jeśli nie musisz – raczej nie korzystaj w istotnych sprawach z tak słabo uregulowanych umów.
